Rajsko zostało wymienione w bulli papieża Innocentego II w 1136 r. jako własność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Pierwszy kościół parafialny w Rajsku został ufundowany prawdopodobnie w II poł. XII w. Był drewniany i już wówczas nosił wezwanie Świętego Michała Archanioła i Świętego Walentego. Świadczył o tym dzwon z datą - 1174, który w 1943 r. padł łupem hitlerowskich okupantów. Drewniany kościół został zniszczony przez Krzyżaków, prawdopodobnie w czasie najazdu w 1331 r. Odbudowano go pod koniec XIV w., zapewne z cegły i prawdopodobnie z inicjatywy Jana Radlicy - lekarza królowej Jadwigi, który urodził się w pobliskich Radliczycach. Fundatorami byli ówcześni właściciele wsi Rajsko. Informacja o kościele pojawiła się w Konsystorzu Gnieźnieńskim z 1434 r. i ta świątynia była przebudowywana, zyskując w 1607 r. obecną późnogotycką formę.

W czasie potopu szwedzkiego kościół został mocno zniszczony, prawdopodobnie spalony, przez Szwedów wracających spod Częstochowy. W 1655 r. rozpoczęła się jego odbudowa, w czasie której zbudowano płaski strop na miejsce dawnego beczkowego, który się zawalił. Gruntownej odbudowy dokonał dopiero w 1745 r. miejscowy pleban, kanonik kaliski a jednocześnie dziedzic Rajska Jan Kobierzycki. Do dziś jeszcze na murze nad wejściem do kościoła widoczne są ślady remontu kościoła (różnica w kształcie i kolorystyce cegły).

W 1760 r. notariusz ziemski kaliski Maciej Gliszczyński wystawił ołtarz z obrazem św. Macieja sprowadzonym z Rzymu. W 1820 r. dobudowano od strony południowej kruchtę. Kolejna restauracja kościoła miała miejsce w 1868 r. Ozdobiono wówczas także wnętrza.

W latach 1917-1924 staraniem ks. proboszcza Józefa Mężnickiego rozbudowano kościół w stylu neogotyckim według projektu Józefa Chrzanowskiego. Dobudowano wówczas prezbiterium i transept, w fasadzie wschodniej wybito portal, a nad dawnym prezbiterium umieszczono chór muzyczny. Dzięki przebudowie plan świątyni uzyskał kształt krzyża rzymskiego.

Pod prezbiterium rozbudowanego kościoła znajduje się krypta z dwoma ozdobnymi słupami z piaskowca, w której zostali pochowani ostatni właściciele Marchwacza: Zofia (zm.1931 r.) i Wacław (zm. 1939 r.) Niemojowscy i prawdopodobnie Aleksander Szembek – ojciec Zofii Niemojowskiej. Według ks. Eugeniusza Pawlickiego, proboszcza parafii Rajsko w latach  1973-2005 w krypcie spoczywają także szczątki Bonawentury Niemojowskiego (1787-1835), jednego z przywódców opozycji „Kaliszanie”, ostatniego prezesa Rządu Narodowego w powstaniu listopadowym potajemnie sprowadzone z Paryża w czasach zaboru rosyjskiego. Dziś krypta służy jako kaplica przedpogrzebowa.

Kościół posiada trzy barokowe ołtarze. W ołtarzu głównym umieszczono figurę ukrzyżowanego Chrystusa. W mensie ołtarzowej znajdują się relikwie błogosławionego Franciszka Stryjasa. Na ścianie prezbiterium znajduje wisi płaskorzeźba "Rodzina Maryi" .Na ołtarzu w lewej nawie znajduje się obraz Św. Walentego, w prawej - obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Ambonę w kształcie kielicha podtrzymuje aniołek. Nad obrazem św. Walentego znajduje się epitafium dziedziczki Szczytnik - Leontyny Bogdańskiej z 1886 r.. Epitafia innych znaczących parafian umieszczone są przy wejściu do kościoła. W roku 1974 kościół wzbogacił się o witraże projektowane przez H. Bożyka, a w 1975 r. o polichromię Stefana Derbicha.

W kościele znajduje odbicie także historia najnowsza. W głównej nawie po prawej stronie ufundowano w 1991 r. tablicę poświęconą gen. Władysławowi Andersowi. Na ścianie zewnętrznej przy wejściu do kościoła umieszczono tablicę katyńską.

Za zewnętrznej ścianie kruchty widnieje tablica zegara słonecznego. Pod najstarszą częścią kościoła mieści się niedostępna kruchta. Przez otwór znajdujący się w dolnej części muru kościelnego wrzucano do niej kości wykopywane w czasie prac ekshumacyjnych na cmentarzu otaczającym niegdyś kościół.

W latach 1931-1941 proboszczem parafii w Rajsku był ks. Józef Szatkowski. W październiku 1941 został aresztowany przez Niemców i wywieziony do obozu koncentracyjnego Dachau. Rok później został zamordowany na zamku Hartheim.

W pobliskich Radliczycach należących do parafii Rajsko wybudowano staraniem ks. Eugeniusza Pawlickiego i parafian kaplicę św. Maksymiliana. W 1984 r. poświęcił ją biskup Jan Zaremba. W kaplicy znajduje się obraz namalowany przez Tadeusza Kościelniaka przedstawiający Maksymiliana Kolbego w obozowym pasiaku. Jest także tablica poświęcona Janowi Radlicy (1330-1391/1392) - lekarzowi królów francuskich, węgierskich i polskich, biskupowi krakowskiemu urodzonemu w Radliczycach. Tablicę ufundowało w 1992 r. Kaliskie Towarzystwo Lekarskie.

W parafii obchodzone są odpusty: św. Walentego (14 lutego), M.B. Szkaplerznej (pierwsza niedziela po 14 maja) i św. Michała (29 września).

Obecnie parafia w Rajsku liczy ok. 3300 wiernych i wchodzi w skład dekanatu opatóweckiego należącego do diecezji kaliskiej. Parafia posiada plebanię i organistówkę.

Do parafii należą miejscowości: Agnieszków, Dąbrowa, Janików, Krowica Pusta, Krowica Zawodnia, Krowica Grab, Ksawerów, Marchwacz, Marianów, Modła, Murowaniec, Oszczeklin, Pietrzyków, Radliczyce, Rajsko, Sierzchów, Smułki, Trzęsów, Warszew.

Do parafii należy cmentarz o powierzchni 2 ha oddalony ok. 500 m od kościoła.

oprac. Jadwiga Miluśka-Stasiak

Opatówek, dnia 19.03.2024 r.

zdjęcia: Rafał Saganowski